خاتم سازی:

تعریف خاتم: خاتم ترکیبی است از چند ضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع متفاوت که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگ‌های مختلف تشکیل می‌شود. پنج ،شش، هشت یا ده ضلعی است.خاتم از هنرهای دستی دقیق و پرکار است که تولید و ساخت آن احتیاج به دقت و حوصله زیاد دارد. در دایره المعارف فارسی درباره خاتم‌کاری و خاتم‌سازی آمده است:«هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک ،با مثلث‌های کوچک. طرح‌های گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است .این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث‌های کوچک در کنار هم نقش‌بندی می‌کنند.مثلث‌ها را از انواع چوب ،فلز و استخوان می‌سازند. هرچه مثلث‌ها ریزتر وظریفتر باشند، خاتم مرغوب‌تر است .در یک طرح خاتم ،برای ساختن کوچک‌ترین واحد هندسی، حداقل سه مثلث و برای بزرگ‌ترین آن ،حداکثر چهارصد مثلث به کار می‌‌رود.»

قدیمی‌ترین آثار هنری خاتم‌کاری شده باقی مانده :
صندوق مرقد حضرت موسی بن جعفر و امام جواد در کاظمین مربوطه به دوران شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۰۶هجری قمری ساخته شده توسط استاد محمد جمعه.
صندوق مرقد امام حسن عسکری در سامره و صندوق مرقد امام علی النقی مربوطه به همان دوره واستاد.
صندوق خاتم ضریح نرگس خاتون مادر مهدی موعود که درهمان دوره ساخته و نصب شده است.
اثر بسیار زیبا و نفیس درب ورودی مدرسه چهارباغ اصفهان چندین بار توسط استادان این هنر ترمیم و مرمت شده است.
درب خاتم امام‌زاده شاه رضا در قمشه (شهرضا) مربوطه به زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی .
صندوق خاتم مرقد حضرت علی ساخته شده درزمان کریم خان زند و نصب آن درزمان لطفعلی خان زند
صندوق خاتم مرقد حضرت سید الشهداء و حضرت ابوالفضل در کربلا
صندوق مقبره حضرت زینب در شام
مواد اولیه در ساخت خاتم:
انواع چوب (آبنوس- فوفل- گردو- بقم- عناب-نارنج- کهکم-کبوده)
انواع استخوان (استخوان و عاج فیل- استخوان شتر- استخوان اسب)
مفتولهای فلزی (برنج -آلومینیوم وبعضاً نقره)
صدف- نخ پرک - سریشم - لاک

قلم زنی:

هنر قلم زنی ازدیرباز رواج داشته واشیا قلم زده قدیمی ازدورانهای مختلف زینت بخش موزه ها و مجموعه های خصوصی است. این هنر در حقیقت نوعی حكاكی برروی فلزات است. در این صنعت دیرپای دستی نقوش یا طرح هایی برسطح اشیا فلزی كنده می شود. ابزار كار هنرمند قلمزن تعدادی چکش و قلم های مخصوص است. قلمزنی در ایران ازسابقه ی طولانی برخورداراست و با توجه به بررسی های پژوهشگران سابقه تاریخی این هنر به (سكاها) میرسد كه درحدود پنج هزار یا هفت هزارسال پیش در قفقاز زندگی می كرده اند. از این قوم آثار بسیاری بدست آمده كه اكثرا از طلا ، نقره و برنز می باشند. ازهخامنشیان و ساسانیان نیز آثاری درموزه های بزرگ جهان موجود است.

دردوران اسلامی، با روی كارآمدن سلجوقیان قلم زنی به اوج ترقی رسید. ازدوران اسلامی آثاری شامل حیوانات و درختان و نوشته هایی به خط كوفی بدست آمده است. عصرصفوی روزگار اوج و تكامل هنر قلم زنی است. در این دوران علاوه بر نقوش قبلی شاهد پیدایش طرح هایی انسانی درحالتهای مختلف هستیم. از دوران صفوی نقوش بسیار زیبائی بجامانده كه بیانگر تعالی این هنر است. درحال حاضراصفهان مركز و قطب این هنر در ایران است و استادان بزرگی درقلم زنی بوجودآمده اند كه علاوه برارائه نقش های سنتی گاه شاهد ابتكارات و نوآوری هایی نیز از طرف آنان هستیم. شیوه كارقلم زنی به این ترتیب است كه ابتدا صفحه فلز مورد نظر قیرریزی شده و پس از قیرریزی با استفاده از چکش و قلمهای مخصوص، نقش مورد نظر را روی فلز حک میکنند. ازاساتید برجسته ین هنرحاج محمدتقی ذوفن ، حاج سیدمحمدعریضی و ابراهیم دائی زاده رانام برد. استاد رجبعلی راعی نیز از هنرمندان خلاق و مبتكرین هنر است كه تابلوهای بسیارمشهور و نفیسی در زمینه داستانهای قرآنی، تاریخی و آثار حماسی و برجسته كردن برخی كارهای كمال الملك را بوجود آورده است.

گره چینی و مشبك:

از زمانها گذشته تا به امروز چوب یكی از عناصر دائمی مورد استفاده در معماری ایران بوده است. موقعیت ویژه ی كه چوب به عنوان یكی از مصالح ساختمانی دارد و تنوع انواع آن باعث شد تا از این عنصر استفاده های بسیاری بشود و از پوشش پشت بامها گرفته تا قابهای تزئینی ، پنجره ها و ساخت اشیا فلزی ، چوب مورد استفاده قرار گیرد. هنرمندان با ذوق و خلاق ایرانی در جهت زیبا تر شدن بناها و ساختمانها توانسته اند آثاری خلق كنند كه هر كدام به عنوان هنری مجزا مورد توجه قرار گیرند كه منبت ، خاتم ، معرق ، گره چینی و مشبك و ... از آنجمله هستند. از سابقه گره چینی و مشبك در ایران اطلاعات دقیقی در دست نیست، برخی ازپژوهشگران احتمال می دهند که استفاده از این هنر چه در حالت مشبك و چه در حالت آلت و لغت از دوران خلفا عباسی شروع شده و در قرن ٦ تا ٨ هجری قمری در مصر و سوریه متداول بوده و از همان زمان به ایران رسیده است. از ین سبك كار معمولا در ساخت درهای اماكن مقدسه ، مقابر ، منابر و از مشبك در پنجره های منازل و كاخها ، نرده ها استفاده میشده است. از دوران صفویه به بعد تعبیه شیشه های رنگی در چوبهای مشبك رایج شده و اصطلاحا به ارسی مشهور گردیده است. از استادان بی بدیل این هنر مرحوم استاد غلامرضا آقا ابراهیمیان است كه آثار با ارزشی از او در مقرنس كاری ، قطار بندی ، رسمی بندی ، مشبك و گره چینی در عتبات عالیات و بناهای تاریخی موجود است. كلیه درها و پنچره های هتل عباسی نیز از آثار ین هنرمند است. در حال حاضر سازمان میراث فرهنگی علاوه بر تاسیس كارگاههای مرمت گره چینی و مشبك اقدام به برگزاری دوره های كوتاه آموزش این هنر بری علاقمندان كرده است. از دیگر استادن این هنر اصیل و قدیمی می توان به مرحوم استاد مهدی عشاقی، استاد علی عباس عشاقی، استاد مهدی اولیائی و استاد علی مظاهری اشاره كرد.

سفالکاری:

هنر سفالکاری نزد باستان شناسان قدر و منزلت خاصی دارد،زیرا همین قطعه‌های کوچک سفال که ناچیز به نظر میرسد ما را به زمانه و زندگانی مردم آن روزگاران می‌‌ برد. تمام اشیائی را که با استفاده از گل پخته ساخته شده باشند سفالی می‌‌گویند.هزاران سال است که مردم به سفالکاری مشغول هستند.سفالهای اولیه زبر و زخیم بودند ،آب درون آنها نشست می‌کرد و در صورت قرار گرفتن در برابر خورشید ترک بر میداشتند. سفالگر برای تهیه ظرفها و وسایل سفالی، ابتدا مقداری گل مرطوب را روی صفحه چرخان مخصوص قرار می‌دهد. وی با استفاده از انگشتان دست به ظرف شکل می‌دهد. سپس آن را در معرض نور خورشید قرار می‌دهد تا خشک شود و روی آن را با لایه‌ای از لعاب می‌‌پوشاند.آنگاه ظرف را در کوره قرار می‌دهد.حرارت زیاد ظرف لعابی را محکم و سخت کرده و آن را نرم و براق می‌کند.لعابهب به رنگهای مختلفی هستند و برخی از آنها همچون لایه‌ای از فلز درخشان روی سفال را می‌‌پوشاند.